تاریخچه هوش مصنوعی: از رؤیاهای کهن تا انقلاب هوش‌های مولدهوش مصنوعی
فراایران- تاریخچه هوش مصنوعی: از رؤیاهای کهن تا انقلاب هوش‌های مولدهوش مصنوعی(AI). یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای علمی بشر است؛ حوزه‌ای که از ترکیب علوم رایانه، ریاضیات، زبان‌شناسی، عصب‌شناسی و فلسفه شکل گرفته و امروز به نقطه‌ای رسیده که می‌تواند بنویسد، تصویر بسازد، تصمیم بگیرد و حتی رفتار انسان را تقلید کند. اما این مسیر طولانی، چندین مرحله تاریخی مهم داشته است.دراین نوشتار به تاریخچه هوش مصنوعی می‌پردازیم.
۱. ریشه‌های باستانی: رؤیای ساخت مغز مصنوعی
ایده اینکه چیزی غیر از انسان بتواند «بیندیشد» بسیار قدیمی‌تر از رایانه‌هاست. در اساطیر یونان، موجودات مکانیکی مانند تالموس وجود داشتند. در چین، افسانه‌هایی از آدم‌واره‌های چوبی هوشمند نقل شده بود. متفکرانی مانند افلاطون و ارسطو نیز درباره منطق و فرآیندهای استدلال انسانی بحث می‌کردند. این‌ها گرچه هوش مصنوعی نبودند، اما پایه‌های فلسفی پرسش «تفکر چیست؟» را ایجاد کردند.
۲. قرون ۱۷ تا ۱۹: منطق و ماشین‌های محاسبه‌گربا رشد علم در اروپا
فیلسوفانی چون دکارت و لایبنیتس به امکان ماشینی کردن استدلال انسانی فکر کردند. لایبنیتس حتی رویا داشت ماشینی بسازد که «استدلال منطقی را انجام دهد». در قرن ۱۹، چارلز ببیج و آدا لاولیس نخستین توصیف‌ها از یک «رایانهٔ برنامه‌پذیر» را ارائه کردند؛ دستگاهی که اگر ساخته می‌شد، می‌توانست الگوریتم اجرا کند. لاولیس حتی پیش‌بینی کرد چنین دستگاهی روزی فراتر از محاسبات ساده کار خواهد کرد.
۳. قرن ۲۰ و تولد هوش مصنوعی مدرن دهه‌های ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰
دوران انفجار ایده‌های بنیادین بود. آلن تورینگ با معرفی «ماشین تورینگ» نشان داد هر فرآیند محاسباتی را می‌توان به‌صورت الگوریتمی توصیف کرد. او سپس در مقاله مشهورش در سال ۱۹۵۰، «آیا ماشین‌ها می‌توانند فکر کنند؟» را مطرح کرد و آزمون تورینگ را پیشنهاد داد.سال ۱۹۵۶ نقطهٔ رسمی تولد هوش مصنوعی است؛ زمانی که جان مک‌کارتی، ماروین مینسکی، آلن نیول و هربرت سایمون در کنفرانس دارتموث، اصطلاح Artificial Intelligence را انتخاب کردند. آن‌ها باور داشتند که می‌توان «هوش انسانی» را به‌صورت نمادین مدل‌سازی و شبیه‌سازی کرد.
۴. دوران خوش‌بینی شدید (۱۹۶۰–۱۹۷۰)
در این سال‌ها دانشمندان توسعه برنامه‌هایی را آغاز کردند که مسائل منطقی و ریاضی را حل می‌کردند. سایمون و نیول برنامه Logic Theorist را ساختند. چت‌بات اولیه‌ای به نام ELIZA ساخته شد که می‌توانست مکالمه‌ای ساده را شبیه‌سازی کند. با این موفقیت‌ها بسیاری تصور کردند «در چند سال آینده» کامپیوترها مانند انسان فکر خواهند کرد.اما این خوش‌بینی خیلی زود با واقعیت‌های سخت‌افزاری برخورد کرد.
۵. زمستان‌های هوش مصنوعی: ۱۹۷۰ تا اوایل ۱۹۹۰
در دهه ۱۹۷۰ مشخص شد که رویکردهای اولیه توانایی حل مشکلات واقعی را ندارند. حافظهٔ کامپیوترها محدود بود، الگوریتم‌ها کند بودند و مدل‌ها به دنیای واقعی تعمیم نمی‌یافتند. این ناامیدی باعث کاهش بودجه و دوره‌ای شد که بعدها به «زمستان هوش مصنوعی» مشهور شد. زمستان دوم نیز در دهه ۱۹۸۰ و اوایل ۱۹۹۰، پس از شکست سیستم‌های خبره رخ داد.
۶. احیای دوباره: یادگیری ماشین و شبکه‌های عصبی از اواخر دهه ۹۰
در ادامه تاریخچه هوش مصنوعی، با رشد قدرت پردازنده‌ها و داده‌های عظیم، الگوریتم‌های یادگیری ماشین موفق شدند بسیاری از مشکلات قبلی را حل کنند. شبکه‌های عصبی عمیق دوباره مطرح شدند و الگوریتم‌های نوینی مانند SVM، درخت تصمیم و روش‌های مبتنی بر داده گسترش یافتند.در سال ۲۰۱۲ نقطهٔ عطف بزرگی رخ داد: مدل AlexNet در مسابقه ImageNet با اختلاف فوق‌العاده برنده شد و ثابت کرد یادگیری عمیق (Deep Learning) می‌تواند ماشین‌ها را قادر سازد که تصاویر، صدا و زبان را با دقت بالا پردازش کنند.
۷. عصر هوش مصنوعی مولد (۲۰۲۰ تا امروز)
مدل‌های زبانی بزرگ (LLMها) مثل GPT، BERT و مدل‌های تصویری مانند DALL·E، Stable Diffusion و Midjourney، فصل جدیدی ساختند. این مدل‌ها توانستند متن بنویسند، ترجمه کنند، کدنویسی کنند، تصویر بسازند و با انسان مکالمه طبیعی داشته باشند. ترکیب این مدل‌ها با یادگیری تقویتی و داده‌های عظیم، هوش مصنوعی را به نقطه‌ای رسانده که می‌تواند در پزشکی، علوم، هنر، صنعت، آموزش و ارتباطات تغییرات بنیادین ایجاد
نویسنده: آزاده ارشدی
