چگونه زمین شکل گرفت؟
فراایران- چگونه زمین شکل گرفت؟ زمین حدود ۴٫۵۴ میلیارد سال پیش از ابری چرخان از گاز و غبار کیهانی در منظومهٔ خورشیدی اولیه شکل گرفت. ابر — که زایشگاه خورشید نیز بود — بر اثر گرانش فشرده شد و مواد سنگین‌تر در مرکز آن گرد آمد.در این مقاله به این سوال جواب می‌دهیم که چگونه زمین شکل گرفت.
در این فرآیند، ذرات ریز به یکدیگر چسبیدند، توده‌هایی بزرگ‌تر ساختند و سرانجام سیاره‌ها به‌وجود آمدند. زمینِ ابتدایی توده‌ای داغ، گداخته و پر از برخوردهای شدید بود. یکی از این برخوردها، برخورد جسمی به اندازهٔ مریخ با زمین جوان، جرمی را به فضا پرتاب کرد که بعدها از آن ماه شکل گرفت. وجود ماه نقش مهمی در پایدار کردن محور چرخش زمین و ایجاد جزرومد داشته است؛ عواملی که بعدها برای پایداری شرایط زیست نقش مهمی ایفا کردند.در میلیاردهای اولیهٔ عمر زمین، سطح آن پوستهٔ جامدی نداشت و دریاهای گدازه‌ای و آتشفشانی فعال همه‌جا را فرا گرفته بود.
چگونه زمین شکل گرفت؟
با سرد شدن تدریجی سطح، پوستهٔ جامد آغاز به شکل‌گیری کرد و بخارهای آزادشده در اثر آتشفشان‌ها، جو اولیهٔ زمین را ساختند. این جو پر از دی‌اکسید کربن، بخار آب، متان و آمونیاک بود و تقریباً اکسیژنی وجود نداشت. بارش‌های طولانی و شدید باعث ایجاد نخستین اقیانوس‌ها شد. همین اقیانوس‌ها، بستر شکل‌گیری نخستین نشانه‌های حیات بودند.قدیمی‌ترین شواهد حیات کهن، مربوط به حدود ۳٫۵ تا ۳٫۸ میلیارد سال قبل است. این حیات اولیه شامل میکروب‌های ساده و تک‌سلولی بود که در محیط‌های آبی رشد می‌کردند. بعدها، با ظهور سیانوباکتری‌ها که قادر به انجام فتوسنتز اکسیژنی بودند، اکسیژن‌سازی آغاز شد.
این فرآیند طی صدها میلیون سال جو زمین را کاملاً دگرگون کرد و در حدود ۲٫۴ میلیارد سال پیش «رویداد بزرگ اکسیژن‌دار شدن» رخ داد؛ دوره‌ای که در آن، برای نخستین بار مقدار قابل‌توجهی اکسیژن آزاد در جو تجمع یافت. این تغییر بزرگ نه‌تنها بسیاری از میکروب‌های بی‌هوازی را نابود کرد، بلکه زمینه را برای تکامل موجودات هوازی پیچیده‌تر فراهم نمود.در پی آن، زمین وارد دوران‌های طولانی یخبندان شد؛ از جمله دوره‌ای که برخی دانشمندان آن را «زمین گلوله‌برفی» می‌نامند، زیرا احتمالاً بخش‌های گسترده‌ای از سیاره با یخ پوشیده بوده است. با پایان یافتن این دوره، میزان اکسیژن بیشتر شد و حیات با سرعت چشمگیرتری پیش رفت. در حدود ۵۴۰ میلیون سال پیش در دورهٔ کامبرین، انفجار بزرگی در تنوع زیستی رخ داد؛ رویدادی که به «انفجار کامبرین» مشهور است و در آن بسیاری از شاخه‌های اصلی جانوری برای نخستین بار ظاهر شدند.
پس از آن، تاریخ زمین شاهد پیدایش انواع بی‌شماری از موجودات دریایی، نخستین گیاهان خشکی، حشرات، دوزیستان و سپس خزندگان بود. در حدود ۲۵۰ میلیون سال پیش، رویداد انقراض پرمین رخ داد؛ بزرگ‌ترین انقراض تاریخ که حدود ۹۰ درصد گونه‌های دریایی و ۷۰ درصد گونه‌های خشکی را نابود کرد. اما زندگی دوباره اوج گرفت و در دورهٔ مزوزوئیک، دایناسورها به فرمانروایان زمین تبدیل شدند. این دوران حدود ۱۸۰ میلیون سال ادامه داشت تا اینکه در حدود ۶۶ میلیون سال پیش، برخورد یک شهاب‌سنگ عظیم و فعالیت گستردهٔ آتشفشانی باعث نابودی دایناسورها شد. این رویداد مسیر را برای تکامل پستاندارانِ کوچک و شب‌فعالِ آن زمان هموار کرد.در میلیون‌ها سال بعد، پستانداران تنوع یافتند و برخی از آن‌ها — اجداد اولیهٔ انسان — روی دو پا راه رفتن را آغاز کردند. نخستین اعضای جنس Homo حدود ۲٫۵ میلیون سال قبل ظاهر شدند و انسان خردمند (Homo sapiens) تنها حدود ۳۰۰ هزار سال است که روی زمین حضور دارد؛ یعنی کمتر از یک‌هزارم عمر سیاره.
در این بازه، زمین دگرگونی‌های عظیمی را تجربه کرده است: جابه‌جایی قاره‌ها، تشکیل رشته‌کوه‌ها، تغییرات اقلیمی، چرخه‌های یخبندان و گرم‌شدن‌ها. همهٔ این رویدادها نه‌فقط تاریخ سیاره را شکل داده‌اند، بلکه مسیر تکامل زندگی را نیز رقم زده‌اند. امروز نیز زمین همچنان سیاره‌ای پویا و در حال تغییر است؛ پوسته‌اش جابه‌جا می‌شود، جو دگرگون می‌گردد و زندگی روی آن — از میکروب‌ها تا انسان — همچنان در حال تکامل است.
نویسنده: آزاده ارشدی
